سوانح طبيعي بخشي از طبيعت زيست ما انسانها مي باشد كه ساخت و ساز بي رويه انسان ها و هجوم افراد به مناطق پرخطرو ناديده گرفتن حريم هاي طبيعي در طبيعت موجب بروز و تبديل سوانح طبيعي به بحرانهاي فاجعه اميزانساني و اقتصادي شده است. كشورايران با توجه به موقعيت جغرافيايي خود درزمره كشور هاي بلا خيز جهان قرار دارد اهم سوانح طبيعي درايران سيل و زمين لرزه مي باشد. شهر تهران  به عنوان يك ابر شهر با جمعيتي در حدود 10 ميليون نفر و با پيچيدگي هاي شهري، داراي پتانسيل لرزه خيزي بالايي مي باشد. بنابه مطالعاتي هر 158 سال زمين لرزه اي به بزرگي 7 ريشتر منطقه تهران را در هم كوبيده و خسارات فراواني را وارد نموده است.

بايد توجه داشت كه اخرين زمين لرزه بزرگ منطقه در سال 1830ميلادي تقريبا 180 سال پيش اتفاق افتاده است كه در ان زمان تهران به هيچ وجه وضعيت فعلي را نداشته است. تصور اين موضوع كه با گذشت 180 سال و دوره بازگشت 158 سال براي وقوع زمين لرزه در گستره تهران در زمان حاضر چه وضعيتي را مي تواند پديدار سازد امري بسيار وحشتناك و غير فابل تصور است. لذا توجه خاص به موضوع و سازماندهي به امري كه منجر به كاهش اثر نامطلوب زلزله احتمالي و يا كنترل وضعيت بعد از بحران گردد براي شهر تهران امري است حياتي و پراهميت.

با توجه به تاريخچه زمين لرزه ها در ايران و وجود گسلهاي بنيادي در تهران، شهر تهران و پيرامون ان در منطقه اي لرزه خيز قرار دارد،‌ شهرهاي كهن از جمله شهرري كه در اين گستره قرار دارد،‌ بارها توسط زمين لرزه ويران شده است. احتمال رويداد زمين لرزه با بزرگي 7 ريشتر در شهر تهران بسيار جدي است كه خسارات فراوان اقتصادي،‌محيطي،‌كالبدي و اجتماعي را در پي خواهد داشت.از سويي دوره بازگشت زلزله هاي ويرانگر تهران حدود 158 سال است و 180 سال است كه زلزله مهمي در تهران به وقوع نپيوسته است. 22 سال  از زمان زلزله تهران گذشته است. براي توجيه اين تاخير به دو دليل عمده مي توان اشاره كرد:

  – انرژي مسبب اين زلزله ازاد گشته يا در حال ازاد شدن است كه شاهد مطمئني براي اين دليل در دست نيست.

 –  انرژي عامل اين زلزله هنوز به حد كافي ذخيره نشده است. به عبارت ديگر با گذشت زمان به موعد اين زلزله نزديك مي شويم.

 زلزله تهران

در تهران تاكنون حدود 70 زمين لرزه به وقوع پيوسته كه بزرگترين پيشينه شتاب زمين مربوط به سال 855 هجري شمسي است. در اثر ان شهرري به كلي نابود شد،‌ولي از ان پس اين پايتخت كهن تا امروز زلزله شديدي را تجربه نكرده است . جدول زير تاريخ زمين لرزه هاي گذشته شهر تهران را نشان مي دهد. تهران بر روي گسل هاي فعال زلزله خيز قرار دارد و در واقع گستره تهران از قطعات گسلي متصل بهم تشكيل شده كه با توجه به موقعيت ان  ( قرارگيري در كمربند الپ هيماليا )‌مستعد لرزه خيزي است.

تاريخ زمين لرزه هاي گذشته تهران

 موقعيت گستره تهران

شهر تهران در ميان ايران مركزي در جنوب و ارتفاعات البرز مركزي در شمال و عرض 35درجه و 34 دقيقه  شمالي تا 35 درجه و 50 دقيقه شمالي  و طول 51درجه 2 دقيقه شرقي تا 51 درجه و 36 دقيقه شرقي بر روي رسوبات ابرفتي جوان (كواترنري ) بنا شده است. دشت تهران با شيبي از شمال به جنوب قرار گرفته و به وسيله بلندي هايي احاطه شده است. بخش جنوبي ان كم و بيش در كناره شمال شرقي كوير مركزي ايران قرار دارد. افزون بر گسل شمال تهران و چند گسل جوان و كاري ديگر در شمال و جنوب شهر، ابرفتهاي دشت تهران و شهرري داراي شكستگي هاي فراواني است كه به هنگام جنبش گسل هاي بزرگ دچار لغزش، جنبش و جابجايي مي شود.

هواشناسي و اقليم

دشت تهران در جنوب دامنه هاي البرز مياني قرار گرفته است و كوههاي البرز اين منطقه را از درياي خزر جدا مي سازد به همين جهت درياي مازندران تاثير كمي روي اب و هواي منطقه دارد. توده هوايي كه منطقه را تحت تاثير قرار مي دهند در زمستان بطور عمده مديترانه اي از سمت غرب،‌ قطبي بري و قطبي شمالي از سمت شمالغرب و غرب،‌ قطبي بحري از شمالغرب و در تابستان بري و تروپيكال از منشا كوير ايران يا صحراي عربستان

مي باشد. طبقه بندي دومارتن دشت تهران در رديف اقليم هاي خشك بياباني به حساب مي ايد.

 زمين شناسي

دشت تهران از ديدگاه زمين شناختي در واحد مركزي منطقه ( zone  ) البرز قرار دارد اين واحد از شمال به جنوب به چهار بخش تقسيم مي شود:

1- البرز مرتفع : كه چين خوردگي هاي شديد در ان صورت پذيرفته روي هم

 رانده شده انداين بخش از ارتفاع زيادي بر خوردار است

2- چينهاي حاشيه اي : به طور عمده از سنگهاي اتش فشاني –  اذراواري سازند كرج متعلق

 به ائوسن تشكيل يافته است.گسل مشا – فشم مرز البرز مرتفع و چينهاي حاشيه اي

 محسوب مي گردد

3- كوهپايه و دشت: اين بخش از نهشته هاي ابرفتي تشكيل يافته است. اين نهشته ها از

 فرسايش شديد البرز در راستاي گسلهاگوناگون بوجود امده اند.

4-  انتي البرز : اين بخش به تپه ماهورها و كوههاي كم ارتفاع شرق تهران  مانند ارتفاعات سپاهيه گفته مي شود.

ژئو مورفولوژي گستره تهران

عواملي كه در تكوين و شكل گيري ژئومورفولوژي تهران و ارتفاعات ان نقش داشته اند عبارتند از‌:‌

 عوامل زمين شناسي (‌زمين ساخت – تركيب سنگي و رسوب شناسي )

 عوامل اب و هوايي (‌بارش،‌درجه حرارت،‌پوشش گياهي،‌خاك سطحي و جريانهاي سطحي )‌

روند تكاملي ناهمواري هاي دشت تهران در جريان دوران چهارم و بررسي تاريخ تشكيل و تحول اشكال ناهمواري از زمان پليوسن (‌حدود 4 ميليون سال پيش )‌تاكنون نشان مي دهد كه اصولا تناوب رسوب گذاري و فرسايش شديد نقش اساسي داشته است.

از نظر ژئومورفولوژي گستره تهران  را به سه واحد مجزا به شرح زير تقسيم كرد :

 – ارتفاعات

  – كوهپايه

 –  دشت

شكل شناسي ارتفاعات

مورفولوژي بلندي هاي اطراف تهران بطور قابل ملاحظه اي تابع سنگ شناسي  سنگهاي تشكيل دهنده انهاست.درارتفاعات شمال تهران ماسه سنگ و دولوميتهاي كامبرين، رسوبات كربناته و توفهاي سبز ائوسن (‌توفهاي كرج)‌ داراي شكل توده اي ملايم هستند و ابرفتهاي پليو – پليوستوسن با بريدگي هاي فراوان داراي شكل شناسي ويژه اي هستند كه نام هزار دره بيانگر اين نوع شكل شناسي است. در ارتفاعات شرق تهران ( كوههاي سپاهيه و بي بي شهربانو ) تنوع ليتولوژي فراوان است. مارنها،‌سنگهاي اهكي،‌كنگلومرا سري متنوعي از اشكال برجستگي را بوجود اورده است.

شكل شناسي كوهپايه ها

كوهپايه ها پوشيده از شن و ماسه و قلوه سنگ مي باشند اگر چه در انباشته شدن رسوبات ابرفتي كوهپايه هاي تهران تكتونيك نقش اساسي داشته است ولي عامل منحصر به فرد نبوده چراكه عوامل اب و هوايي  به عامل زمين ساخت شدت بخشيده است. بنظر مي رسد حمل مواد مديون جريانهاي سيلابي بوده كه از سوي شرق جريان داشته و مواد حمل شده به سمت جنوب و غرب بصورت مخروط افكنه گسترده مي شده است.

شكل شناسي دشت

در جنوب كوهپايه ها، دشت تهران بصورت فرونشت وسيعي بوده و پوشيده از رسوبات نسبتا جوان ابرفتي مي باشد.

زلزله خیزی تهران و گسل های آن

تهران از کوهپایه های جنوبی البرز آغاز می شود و تا دشت ری امتداد پیدا می کند . در کوهپایه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندی مواجه هستیم :

بلندی ها

–   سعادت آباد ، شمیران ، دزاشیب،شهران

–   تپه های امانیه ، الهیه ، قیطریه ، فرماینه

–    طرشت ، عباس آباد

فرونشست ها :

  – اوین ، تجریش ، نیاوران

 – ري

بلندیهای شماره یک یعنی سعادت آباد و شمیران و دزاشیب و شهران توسط گسل نیاوران روی فرونشست اوین تجریش رانده شده است ، بلندی های شماره دو یعنی امانیه ، الهیه ، فرمانیه توسط گسل محمودیه از شمال بروی فروشست های اوین تجریش نیاوران قرار گرفته اند ، این تپه ها از سمت جنوب بروی فرونشست داوودیه قرار می گیرند ، بلندی های طرشت و عباس آباد از سمت شمال بوسیله گسل داوودیه بروی فرونشست داوودیه رانده شده اند . و اما در سطح دشت تهران تا ری با فرونشست بزرگ ری مواجه هستیم که در آن گسل های معروف ری و کهریزک قرار دارد.

برپایه شناسایی گسل‌های تهران و اطراف آن و بررسی زلزله‌های  تاریخی و قرن بیستم این مناطق، به این نتیجه می‌رسیم که خطر مهلک زلزله های بزرگ، تهران را تهدید می کند.

طبق بررسی‌های گروه پژوهشی زمین ساخت و لرزه زمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور، گسل‌های تهران به سه گروه تقیسم شده‌اند:

1.    گسل‌های اصلی و لرزه زا ( با طول بیش از 10 کیلومتر)

2.    گسل‌های متوسط ( با طول بین 2 تا 10 کیلومتر)

3.    گسل‌های فرعی ( کوتاهتر از 2 کیلومتر)

1- گسل‌های اصلی و لرزه زا ( با طول بیش از 10 کیلومتر)

گسل‌های اصلی و لرزه زا گسل‌های جوانی هستند که با طول بیش از 10 کیلومتر در گستره تهران بزرگ دیده می‌شوند. کم بودن سن و طول زیاد این گسل‌ها ، آنها را جزو گسل‌های لرزه زا و خطرناک تهران قرار داده است.

ویژگی‌های مهمترین گسل‌های اصلی و لرزه زای گستره تهران در زیر به شکل بسیار مختصر آورده شده است.معرفی گسل‌های تهران

1.    گسل مشا- فشم

طول تقریبی این گسل 400 کیلومتر است و گمان می‌رود که از جنوب غربی شاهرود در شرق تا آبیک در غرب امتداد داشته باشد. به نظر می‌رسد این گسل در حوالی سد لتیان به دو شاخه تقسیم می‌شود. یک شاخه به سمت تهران می‌آید و از شمال تهران عبور می‌کند. این شاخه گسل شمال تهران نام دارد که یکی از خطرناکترین گسل‌های تهران است.

2.    گسل شمال تهران

گسل شمال تهران به طول بیش از 60 کیلومت در کوهپایه شمال تهران از شرق دره لشگرک در شمال شرقی تهران تا آبادی کاظم آباد و شهر کرج در غرب ادامه دارد و نزدیک ترین گسل زلزله زا به شهر تهران است.

3.    گسل نیاوران

گسل نیاوران به طول حدود 13 کیلومتر و امتداد شمال شرقی- جنوب غربی در یک کیلومتری جنوب گسل شمال تهران و به موازات آن قرار دارد و از سعادت آباد، فرحزاد تا نیاوران و شمال اقدسیه می‌گذرد.

4.    گسل محمودیه

گسل محمودیه به طول حداقل 11 کیلومتر و امتداد شرقی- غربی، در گستره محمودیه تا پایان بزرگراه چمران و شمال هتل استقلال دیده می‌شود.

5.    گسل‌های شیان و کوثر

گسل‌های شیان و کوثر در شمال تهران پارس و شمال شیان و قنات کوثر وجود دارند. گسل شیان با امتداد شرقی- غربی و طول 3 کیلومتر در شمال و شمال شرقی شمس آباد مجیدیه قرار گرفته و ممکن است ادامه غربی گسل کوثر باشد. گسل کوثر گسلی کمانی شکل با طول 13 کیلومتر و امتداد شمل غربی- جنوب شرقی است، که ادامه جنوب شرقی آن در حوالی جاده آبعلی ناپدید می‌شود.

6.    گسل شمال ری

گسل شمال ری در نزدیکی آبادی عظیم آباد دیده می‌شود. این گسل با طول 5/16 کیلومتر در شمال و شمال غربی شهر ری قرار دارد.

7معرفی گسل‌های تهران.    گسل جنوب ری

8.    گسل کهریزگ

9.    گسل گرمسار

10.    گسل پیشوار

11.    گسل پارچین

12.    گسل تلو پایین

گسل تلو پایین با امتداد شمال غربی- جنوب شرقی به طول 13 کیلومتر در فاصله 5/1 کیلومتری جنوب روستای تلو پایین دیده می‌شود.

در قسمت بالا گسل‌های اصلی و لرزه دار با طول بیش از 10 کیلومتر صحبت شد. در این مقاله به 2 گروه دیگر از دسته بندی‌های گسل‌های تهران پرداخته خواهد شد.

2- گسل‌های متوسط ( با طول میان 2 تا 10 کیلومتر)

گسل‌های گستره تهران که دارای طول 2 تا 10 کیلومترند، با نام گسل‌های متوسط معرفی می‌شوند. این گسل‌ها به خودی خود خود لرزه زا نیستند، ولی ممکن است بتوانند در اثر زلزله‌های بزرگتر که در فاصله‌های مشخص از آنها قرار گرفته باشند، دچار لغزش و جا به جایی گردند. علاوه بر این، گسل‌های متوسط خود ممکن است سرچشمه زلزله‌های کوچک شوند. از این رو باید دست کم ساختمان‌های بزرگ عمومی و مسکونی اطراف این گسل‌ها، با توجه به مسیر این گسل‌ها طراحی شوند و از بنا کردن ساختمان بر روی آنها خود داری شود. ویژگی‌های گسل‌های مهم متوسط در زیر به شکل کوتاهی بازگو می‌شوند.

1-    گسل شاه آباد

این گسل به موازات جنوبی گسل شمال تهران در شاه آباد و مزرعه بنامیه، جنوب سوهانک وجود دارد. امتداد این گسل شمال غربی- جنوب شرقی و طول آن حدود 2 کیلومتر است.

2-    گسل نارمک

این گسل در محدوده میان نارمک و مجیدیه به طول 5/2 کیلومتر و امتداد شرقی- غربی در کناره جنوبی تپه‌های شیان واقع است.

3-    گسل داودیه

این گسل با طول 3 تا 5/5 کیلومتر در شمال تپه‌های عباس آباد و جنوب داودیه قرار دارد.

4-    گسل ایوبی

این گسل به طول 2 کیلومتر در امتداد غربی اتوبان ایوبی قرار دارد و امتداد آن شرقی- غربی است.

5-     گسل عباس آباد

گسل عباس آباد با امتداد شرقی- غربی در مرز میان خیابان‌های میرداماد و آپادانا در تپه‌های عباس آباد قرار دارد. طول این گسل حدود 2 کیلومتر است.

6-    گسل‌های پارک جنگلی چیتگر

به نظر می‌رسد ضلع شمالی و جنوبی تپه‌های چیتگر در غرب تهران ( شمال بزرگراه تهران- کرج) به وسیله دو گسل به نام گسل‌های پارک جنگلی چیتگر بریده شده است.

7-    گسل باغ فیض

این گسل در بخش غربی تهران در محدوده طرشت قراردارد. امتداد گسل باغ فیض شمال غربی- جنوب شرقی و طول آن حدود 5/4 کیلومتر است.

8-    گسل قصر فیروزه

گسلی است با امتداد شمال غربی- جنوب شرقی در شرق تهران. طول دقیق این گسل در حال حاضر روشن نیست و در محدوده جنوب شرقی قصر فیروزه رودخانه به جنوب شرقی می‌رود.

3-زلزله- گسل‌های فرعی ( کوتاه تر از 2 کیلومتر)

گسل‌های کوتاه تر از 2 کیلومتر گستره  تهران گسل‌های فرعی نامیده می‌شوند. این گسل‌ها به خودی خود لرزه زا نیستند ولی به سبب آزاد شدن انرژی در راستای گسل‌های همسایه خود می‌توانند دچار لغزش و جابه جایی شوند و نقطه سستی در زیر سازه به شمار آیند. باید از ساختن سازه‌های بزرگ عمومی و مسکونی  بر روی این گسل‌ها خودداری کرد.

گسل‌های مانند تخت طاووس، گسل دانشگاه شهید بهشتی، گسل ملا صدرا، گسل شمال موسسه ژئوفیزیک و… از جمله گسل‎‌های فرعی‌اند.

گسل هاي فرعي تهران

گسل هاي كوتاه تر از 2 كيلومتر گستره تهران گسل فرعي ناميده مي شود. اين گسل ها به خودي خود لرزه زا نيستندولي به سبب ازاد شدن انرژي در راستاي گسل هاي همسايه خود مي تواند دچار لغزش و جابجايي شوند. اين گسل ها عبارتند از :

گسل هاي تلوزيون ،‌گسل باغ بهايي و ……

 پراكندگي گسل‌هاي منطقه تهران

 سطح آب های زیرزمینی و مشکل زلزله در تهران 

شاید یکی از مهم ترین عوامل خرابی در زلزله پدیده روانگرایی در خاک در زیر پی سازه ها می باشد در خاک های ماسه ای و از آنجایی که بیشتر خاک های سطح شهر تهران از نوع آبرفتی و ماسه ای می باشند به علت عدم وجود کانال های فاضلاب و بالا آمدن سطح تراز آب ، لایه ای سست، ماسه ای و اشباع از آب را تشکیل داده است که بر اثر زلزله این لایه حالت خمیری گرفته و ساختمانی که حتی بر اثر نیروی افقی زلزله خراب نمی شود را در خود واژگون می کند و ساختمان بر حسب میزان زلزله کج یا کاملا” واژگون می شود .

این مسئله از آنجا مهم است که در قسمت های جنوبی تهران تراکم جمعیت بسیار بالا می باشد و همینطور سطح تراز آب های زیرزمینی بسیار بالا هستند ، بطوریکه در بعضی مناطق مانند بازار با کندن زمین تا عمق 5 متر به آب خواهیم رسید . بهترین چاره برای این مشکل احداث کانالهای فاضلاب می باشد که موجب پایین رفتن سطح آب زیرزمینی می گردد ، البته سطح آبهای زیر زمینی به آرامی پایین خواهد رفت و مدت زمان نسبتا زیادی برای این موضوع مورد نیاز می باشد در ضمن با پایین رفتن سطح آب احتمال پدید آمدن نشست هایی در سازه ها وجود دارد .

یکی دیگر از عوامل تخریب سازه ، احداث سازه ها در شیب بسیار زیاد و همچنین احداث ساختمانها در لبه شیروانی ها بخصوص در نواحی شمالی تهران می باشد که خطرهای زمین لغزش و سنگ ریزش را در پی دارد بطوریکی که خاک زیر ساختمان به حرکت در آمده و در زیر ساختمان می لغزد. نشست های ناگهانی در اثر زلزله یکی دیگر از خطرهای زلزله می باشد ، در خاکهای سست و دستی مانند یوسف آباد و نواحی جنوب تهران خاک دارای پتانسیل بسیار بالایی برای نشست می باشد که نیروی زلزله این پتانسیل را فعال می سازد ، این مشکل در نواحی مانند میدان ونک ، گاندی ، خیابان مطهری و عباس آباد که در اثر تسطیح تپه ها بوجود آمده اند بسیار جدی می باشد .

نتایج تحقیق یک گروه ژاپنی (جايكا )‌ پیرامون زلزله تهران

زلزله تهران مربوط به گسل ری باشد 55 درصد ساختمانها فرو می ریزند

در صورتی که زلزله تهران به خاطر فعال شدن گسل ری باشد 480 هزار ساختمان در تهران یعنی 55 درصد ساختمان ها فرو خواهد ریخت. بیشترین تعداد ساختمان های آسیب دیده در منطقه ۱۵ خواهد بود.

در صورت فعال شدن گسل شمال تهران 310 هزار ساختمان که 36 درصد کل ساختمان ها را شامل می شود، آسیب می بیند.

امن ترین نقاط و مکان ها در زلزله تهران:

با توجه به مقیاس و اندازه نقشه بحث به صورت منطقه ای و محله ای با نگاهی به اثر شهری استراتژیک تهران نقاط نا امن ومهم به ترتیب زیر خواهد بود:

•  ساختمان در حال تکمیل و مدرن اسناد ملی ایران دقیقا روی گسل معظم سید خندان و درفاصله 100 متری محل تقاطع  این گسل با گسل داوودیه.
• ساختمان عظیم بانک مرکزی که شبیه برجهای دوقلوی نیویورک است مابین فاصله 200متری از  گسل داوودیه و 400 متری گسل سید خندان.
• ساختمان بلند مرتبه و سنگین روزنامه اطلاعات در کنار گسل واقع در  زیر بزرگراه جهان کودک  واقع است وهمچنین در پشت آن ساخنمان گسل سید خندان قرار دارد.
•  مجموعه ساختمان های در حال تکمیل کتابخانه ملی ایران -که یکی از  سازه هایی است که مورد بازدید دانشجویان مهندسی عمران قرار می گیرد- بر روی طاقدیسهای داوودیه قرار دارد.
• ساختمان بلند مرتبه بنیاد مستضعفان در کنار گسل تلویزیون واقع شده است.
• ساختمان عظیم وزارت راه مابین دوگسل تلویزیون باختری و عباس آباد در فاصله حدودا 200متری مابین واقع شده است.
•  برج بلند تهران یا برج میلاد دقیقا روی سامانه گسل شهرک قدس واقع شده واین شاهکار آمایش سرزمینی است!
• ساختمانهای بلند مرتبه مسکونی و مدرن و در حال ساخت آتی ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند.
• تنها پل معلق تهران یعنی پل پارک وی که در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران واقع است دقیقا روی گسل محمودیه قرار دارد.
• پل بزرگراه صدر روی خیابان دکتر شریعتی گسل قیطریه را قطع کرده است.

  نقاطی که در ذیل خواهد آمد در حال حاضر محله هایی هستند که در مجاورت یا بر روی گسل قرار گرفته اند:

ازشرق و شمال شرقی منطقه زربند،سوهانک،ازگل،استخر،حکیمیه ،هنگام،نارمک و بزرگراه بابایی بر روی گسل هایی به نام های تلوپایین،کوثر و گسل نارمک که از ده نارمک آغاز و انتهای آن در خیابان استادحسن بنا می باشد.

در منطقه شمال تهران نیز دارآباد،اقدسیه،پاسداران،کاشانک،قیطریه،کلاهدوز،بزرگراه صدر،دزاشیب،میدان تجریش سعدآباد،زعفرانیه،ولنجک،نمایشگاه بین المللی،مقدس اردبیلی،دره پونک،بزرگراه نیایش تا سولقان بر روی گسل های شمال تهران،نیاوران و محمودیه قرار دارند.

مناطق میدان ونک،حقانی،ملاصدرا،چمران،ایران زمین در شهرک غرب نیز بر روی گسل داوودیه قرار دارند.

از جنوب نیز مناطق ابن بابویه،میدان بروجردی، بزرگراه آزادگان، میدان معراج، صالح آباد، جنوب بزرگراه آیت الله سعیدی، مناطق جنوبی یافت آباد، باغ چهاربری بر روی گسل شهر ری قرار دارند که شاید فعال ترین گسل های جهان می باشد. متاسفانه این گسل در صورت بروز زلزله به منطقه ای باتلاقی تبدیل شده و فرو نشست خواهد داشت.
بر اساس اطلاعات ارایه شده از سوی مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران و بر اساس نقشه مکان یابی بلند مرنبه سازی، محله قدیم تهران موسوم به ارگ قدیم امن ترین ناحیه از نظر وجود گسلهای زلزله می باشد. با وجود سه گسل اصلی شمال، شرق و گسل ری در جنوب کمتر قسمتی را می توان یافت که در فاصله ای مناسب از سه گسل فوق واقع شده باشد. گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد می یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می گیرد. گسل ری درجنوب تهران نیز که در صورت فعالیت پرتلفات ترین گسل کشور و شاید جهان می باشد از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت آباد و حرکت بر روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره های آجرپزی چهار دانگه پایان می یابد. گسل شرق نیز که توانایی قوی ترین زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت بر روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتداد می یابد. جالب اینجاست که اکثر حریم های انتقال نیروی شهر تهران نیز بر روی همین گسل های زلزله واقع شده است.

در این میان تک گسل ملاصدرا نیز که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را نا ایمن ساخته است. احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت می گیرد. از محلات به نسبت امن تر شهر تهران می توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی ، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی را شامل می شود. به نظر می رسد که مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، بسیار قابل اعتمادتر از مکان یابی سالهای کنونی در گسترش و احداث شهرکهای حاشیه ای شهر تهران می باشد.

حساس‌ترين نقاط تهران هنگام زلزله كجاست؟ + نقشه گسل های تهران

 بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران و براساس نقشه مکان یابی بلند مرتبه‌سازی، محله قدیم تهران موسوم به ارگ قدیم، امن ترین ناحیه از نظر وجود گسل‌های زلزله مي‌باشد.

با وجود سه گسل اصلی شمال، شرق و گسل ری در جنوب کمتر قسمتی را مي‌توان یافت که در فاصله‌ای مناسب از سه گسل فوق واقع شده باشد. گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد مي‌یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر مي‌گیرد.

گسل ری درجنوب تهران نیز که در صورت فعالیت پرتلفات‌ترین گسل کشور و شاید جهان مي‌باشد از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌هاي آجرپزی چهار دانگه پایان مي‌یابد. گسل شرق نیز که توانایی قوی ترین زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتداد مي‌یابد. جالب اینجاست که اکثر حریم‌های انتقال نیروی شهر تهران نیز روی همین گسل‌هاي زلزله واقع شده است.

در این میان تک گسل ملاصدرا نیز که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را نا ایمن ساخته است. احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت گرفته است.

از محلات به نسبت امن تر شهر تهران مي‌توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل مي‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی را شامل مي‌شود.

به نظر مي‌رسد که مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، بسیار قابل اعتمادتر از مکان‌یابی سال‌های کنونی در گسترش و احداث شهرک‌های حاشیه‌ای شهر تهران مي‌باشد.

ساختمان مدرن اسناد ملی ایران دقیقا روی گسل بزرگ سید خندان و در فاصله ۱۰۰ متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه.

ساختمان عظیم بانک مرکزی که شبیه برج‌های دوقلوی نیویورک است بین فاصله ۲۰۰متری از گسل داوودیه و ۴۰۰ متری گسل سید خندان.

ساختمان بلند مرتبه و سنگین روزنامه اطلاعات در کنار گسل در زیر بزرگراه جهان کودک واقع است و همچنین در پشت آن ساختمان گسل سید خندان قرار دارد.

مجموعه ساختمان‌هاي کتابخانه ملی ایران -که یکی از سازه‌هايي است که مورد بازدید دانشجویان مهندسی عمران قرار مي‌گیرد- بر روی طاقدیس‌های داوودیه قرار دارد.

ساختمان بلند مرتبه بنیاد مستضعفان در کنار گسل تلویزیون واقع شده است.

ساختمان عظیم وزارت راه بین دوگسل تلویزیون باختری و عباس آباد واقع شده است.

ساختمان‌های بلند مرتبه مسکونی و مدرن آتی ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند.

تنها پل معلق تهران یعنی پل پارک وی که در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران واقع است دقیقا روی گسل محمودیه قرار دارد.

پل بزرگراه صدر روی خیابان دکتر شریعتی گسل قیطریه را قطع کرده است.

نقاطی که در ذیل خواهد آمد در حال حاضر محله‌هايي هستند که در مجاورت یا روی گسل قرار گرفته اند:

از شرق و شمال شرقی منطقه زربند، سوهانک، ازگل،استخر، حکیمیه، هنگام، نارمک و بزرگراه بابایی روی گسل‌هايي به نام‌هاي تلو پایین، کوثر و گسل نارمک که از ده نارمک آغاز و انتهای آن در خیابان استادحسن بنا مي‌باشد.

در منطقه شمال تهران نیز دارآباد، اقدسیه، پاسداران، کاشانک، قیطریه، کلاهدوز، بزرگراه صدر، دزاشیب، میدان تجریش، سعدآباد، زعفرانیه، ولنجک، نمایشگاه بین‌المللی، مقدس اردبیلی، دره پونک، بزرگراه نیایش تا سولقان روی گسل‌هاي شمال تهران، نیاوران و محمودیه قرار دارند.

مناطق میدان ونک، حقانی، ملاصدرا، چمران، ایران زمین در شهرک غرب نیز بر روی گسل داوودیه قرار دارند.

از جنوب نیز مناطق ابن بابویه، میدان بروجردی، بزرگراه آزادگان، میدان معراج، صالح آباد، جنوب بزرگراه آیت‌الله سعیدی، مناطق جنوبی یافت‌آباد، باغ چهاربری بر روی گسل شهر ری قرار دارند که شاید فعال ترین گسل‌هاي جهان مي‌باشد. متاسفانه این گسل در صورت بروز زلزله به منطقه ای باتلاقی تبدیل شده و نشست خواهد داشت.

همزمان با هر بار گرم شدن تنور اخبار زلزله در تهران ، بحث گسل های موجود در پایتخت نیز یکبار دیگر به یک بحث چالشی تبدیل می شود. گسل به شکستگی و ترک روی ظرف شباهت دارد. آسیب پذیرترین نقطه ظرف، محل ترک است و هر آن امکان دارد ظرف مورد نظر از محل ترک، بشکند. گسل به‌ عنوان ناهمگنی در زمین به دلیل فشارهایی که به زمین وارد شده و منجر به ایجاد شکستگی شده، هر لحظه امکان فعالیت دارد.

گسل‌ها فرقی‌ ندارند، بزرگ‌ترین‌ فاجعه ۳قرن‌ اخیر در زلزله‌ تهران رخ‌می‌دهد